ਜ਼ਿਲਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ

ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਰਿਆਸਤੀ ਰਾਜ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲਾ ਜਲੰਧਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਉਪ-ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ।ਇਹ ਰਾਜ ਦਾ ਇਕੋ-ਇਕ ਜਿਲ੍ਹਾ ਹੈ ਜੋ 32 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਦੋਵਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਹੈ. ਇਹ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈ.ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਖੇਤਰ 1,633 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ ਅਤੇ 1991 ਦੀ ਜਨਗਨਨਾ ਅਨੁਸਾਰ 6,46,647 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਵਾਸ ਸੀ।

ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ:

30 ਡਿਗਰੀ ਮਿੰਟ, 30 ਅਤੇ 31 ਡਿਗਰੀ 39 ਮਿੰਟ 30 ਸਕਿੰਟ ਦੇ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪੈਂਦੇ ਜ਼ਿਲਾ 75 ਡਿਗਰੀ 58 ਮਿੰਟ 30 ਸਕਿੰਟ ਅਤੇ 75 ਡਿਗਰੀ 54 ਮਿੰਟ 60 ਸੈਕਿੰਡ ਦਾ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਿਸਤ ਦੁਆਬ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਅਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲੇ ਹਨ, ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਹਨ, ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਹਨ।ਫਗਵਾੜਾ ਸਬ-ਡਵੀਜ਼ਨ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਭ ਪਾਸਿਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉੱਤਰੀ ਪੂਰਬ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਨੂੰ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ:

ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ ਰਾਜਸੀ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ. ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਰਿਆਸਤੀ ਰਾਜ ਦੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਨੂੰ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਹਾਊਸ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤਾ. ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਹਲੂ ਪਿੰਡ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਤੋਂ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਮਾਣਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਇਕ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਮੈਂਬਰ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ।

ਪਰ, ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਅਸਲੀ ਬਾਨੀ ਨਵਾਬ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁਗਲ ਗਵਰਨਰ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ. 1748 ਵਿਚ, ਉਸ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ .ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਬਿਆਸ ਤਕ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਦੁਆਬ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ.ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੋਂ ਜੇਤੂ ਮਾਰਚ 1762 ਵਿਚ ਰੁਕ ਗਿਆ. ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕਾਬੁਲ ਵਾਪਸੀ ਪਿੱਛੋਂ, ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 1764 ਵਿਚ ਜ਼ੈਨ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਰਾਜਪਾਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਆਏ ਸਨ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ. 1783 ਵਿਚ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ.. ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਪੂਰਥਲਾ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ. ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਫਗਵਾੜਾ ਅਤੇ ਬੰਗਾ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ।

ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਜਗਤਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਨ. ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਧਿਆਨਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਕਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਆਜਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਬੰਗਾ ਸਬ ਤਹਿਸੀਲ ਨੂੰ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਚਾਰ ਬਸਤੀ, ਬਸਤੀ ਨੌ, ਬਸਤੀ ਸ਼ੇਖ, ਬਸਤੀ ਕੋਟਲਾ ਅਤੇ ਕੋਟ ਸਾਦਿਕ ਨੂੰ ਜੂਨ 1950 ਵਿੱਚ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ. 1965 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਪੈਪਸੂ ਦੇ ਵਿਲੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ. ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਸੈਟ ਅਪ:

ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਚਾਰ ਸਬ ਡਵੀਜ਼ਨ \ ਤਹਿਸੀਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਪੂਰਥਲਾ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ, ਭੁਲੱਥ ਅਤੇ ਫਗਵਾੜਾ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ. ਕਪੂਰਥਲਾ ਕਸਬਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਹੈ. 688 ਪਿੰਡ ਅਤੇ 4 ਨਗਰਾਂ ਹਨ. ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਕਪੂਰਥਲਾ, ਨਡਾਲਾ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ, ਢਿਲਵਾਂ ਅਤੇ ਫਗਵਾੜਾ ਵਿਖੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 5 ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਬਲਾਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ.

ਭੌਤਿਕ – ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ:

ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਪੂਰਥਲਾ ਨੂੰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਪੂਰਥਲਾ-ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਉਹ ਖੇਤਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਫਗਵਾੜਾ ਤਹਿਸੀਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ. ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰਤ ਅਧਿਐਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੈਰਿਆਂ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ.

ਕਪੂਰਥਲਾ-ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਖੇਤਰ:

ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕਪੂਰਥਲਾ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਦੀਆਂ ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ. ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਕਾਲੀ ਵੇਈਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆ ਰਹੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ‘ਬੀ.ਈ.ਟੀ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਬਰਸਾਤੀ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਪਾਣੀ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਹੜ੍ਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ‘ਵੰਡ’ ਭਾਵ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਖੱਬੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਤੋਂ ਕਾਲੀ ਵੇਈਂ ਦੇ ਨਾਲ ‘ਧੁਸੀ ਬੰਧ’ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ.ਇਸ ਨੇ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਖਤਰੇ ਤੋਂ ਇਲਾਕਾ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਹੈ । ਝੋਨੇ, ਕਣਕ ਅਤੇ ਗੰਨਾ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫਸਲ ਹਨ. ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਆਧਿਕਾਰਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੱਛਡਿਆ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ. ਕਾਲੀ ਵੇਈਂ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ‘ਦੋਨਾ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਬੈਲਟ ਹੈ. ਸ਼ਬਦ ‘ਦੋਨਾ’ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਮਿੱਟੀ ਦੋ ਸੰਘਟਕ, ਰੇਤ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਰੇਤੇ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁਖਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ. ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਤਪਾਦ ਹਨ।

ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੱਭੇ ਗਏ ਆਮ ਰੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੱਕਰ, ਸਫੈਦਾ, ਪੋਪੂਲਰ ਅਤੇ ਟਾਹਲੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ. ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਤਹਿਸੀਲ ਆਪਣੇ ਪਾਮ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ. ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਨਾਜ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।